نکات مهم در مورد آیه الکرسی

خدا ولی و سرپرست کسانی است که بخواهند ایمان آورند و با لطف و کمک خویش آنان را از تاریکی های کفر و گمراهی بیرون می آورد و به نور و هدایت راهنمایی می کند.

۱. شأن نزول «آیه الکرسی»

در مورد شأن نزول آیه الکرسی امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «یهود معتقد بودند وقتی خدای توانا آسمان ها و زمین را آفرید ، در حالی که بر فراز کرسی نشسته بود که روی دو زانوی خود تکیه کرده بود و بدین وسیله رفع خستگی نمود؛ لذا آیه الکرسی بر ردّ اعتقاد آنان نازل شد».[۱]

۲. اهمیت و جایگاه «آیه الکرسی»

در اهمیت و فضیلت آیه الکرسی احادیث زیادی با ثواب های گوناگون نقل شده است، که برای نمونه دو مورد بیان می شود:پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره، آیه الکرسی است، در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه ای پنجاه برکت است».[۲]همچنین امام صادق(علیه السلام) می فرماید: «برای هر چیز نخبه ای است و نخبه و قلّه قرآن، آیه الکرسی است. هر کس یک بار آن را بخواند خداوند هزار ناگواری از ناگواری های دنیا و هزار ناگواری از ناگواری های آخرت را از او بر می گرداند، آسان ترین ناگواری دنیا فقر و سهل ترین ناگواری آخرت عذاب قبر است و من به امید ارتقای درجه و مقامم آن را می خوانم» .[۳]در روایات به خواندن آیه الکرسی در منزل،[۴] در تعقیب نمازها،[۵] موقع خواب،[۶] هنگام خارج شدن از منزل،[۷] زمان سوار شدن بر مرکب،[۸] وقت زیارت قبور مومنان[۹] و... سفارش شده است.

۳. حدود آیه الکرسی

در مورد حدود آیه الکرسی دو دیدگاه وجود دارد و قائلان به هر دیدگاه، دلایلی ارائه کرده اند که به اختصار بیان می شود. آیه الکرسی، یک آیه است؛ یعنی از «اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ» تا «وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ» است؛ به چند دلیل:پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «برگزیده قرآن سوره بقره و برگزیده بقره، آیه الکرسی است، در آن پنجاه کلمه است و در هر کلمه ای پنجاه برکت است». اضافه شدن آیه به کرسی هم، مویّد دیگر است؛ زیرا آیه ای که مشتمل بر لفظ «کرسی» است، آیه ۲۵۵ سوره بقره بوده، ولی در آیات بعد از آن، لفظ کرسی نیامده است.[۱۰] . تمام مفسران شیعی و سنی؛ فضائل و خواص آیه الکرسی را ذیل آیه ۲۵۵ سوره بقره بیان کرده اند، سپس به تفسیر دو آیه بعد از آن پرداخته اند. برخی نیز آیه الکرسی را تا آیه ۲۵۷ (هُمْ فِیها خالِدُونَ) دانسته اند. به سه دلیل: الف. متعارف بودن بین مسلمانان.ب. در روایات سفارش شده است که آیه الکرسی و دو آیه بعد از آن خوانده شود.[۱۲]آنچه درباره آیه الکرسی مناسب به نظر می رسد این است که؛ با توجه به روایاتی که عنوان «آیه الکرسی» در آن ذکر شده، به همان آیه ۲۵۵ سوره بقره می گویند، اما در برخی روایات علاوه بر سفارش به خواندن آیه الکرسی، به خواندن دو آیه بعد از آن هم سفارش شده است، ولی نه به عنوان آیه الکرسی؛ از این رو، میان عرف مومنان جا افتاده است که آیه الکرسی به سه آیه ۲۵۵ تا ۲۵۷ سوره بقره گفته می شود.در عین حال؛ در این جا تفسیر هر سه آیه بیان می شود.

۴. تفسیر آیه ۲۵۵ سوره بقره

«اللَّهُ لا إِلهَ إِلاَّ هُوَ الْحَیُّ الْقَیُّومُ لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ مَنْ ذَا الَّذی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلاَّ بِإِذْنِهِ یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ وَ لا یُحیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ إِلاَّ بِما شاءَ وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ وَ لا یَوُدُهُ حِفْظُهُما وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظیمُ».پس از آن که خداوند داستان امت های گذشته و اختلاف آنان را با پیامبرانشان در مسئله توحید بیان کرد، در این آیه شریفه به بیان توحید می پردازد.«اللَّهُ»؛ یعنی کسی که به دلیل قدرت و توانایی اش بر نعمت ها، پرستش سزاوار اوست.«لا إِلهَ إِلَّا هُوَ»؛ احدی جز او سزاوار پرستش و خدایی نیست.

«الْحَیُّ الْقَیُّومُ»؛ زنده ای که قائم است به تدبیر خلق از آفرینش ابتدایی مردم و سپس روزی دادن به آنها.«لا تَأْخُذُهُ سِنَةٌ وَ لا نَوْمٌ»؛ او را نه چُرت و نه خواب سنگین می گیرد. بعضی می گویند: یعنی او غافل از مردم نمی گردد و آنها را فراموش نمی نماید.«لَهُ ما فِی السَّماواتِ وَ ما فِی الْأَرْضِ»؛ برای اوست سلطنت و تصرف آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است.«مَنْ ذَا الَّذِی یَشْفَعُ عِنْدَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ»؛ کیست که شفاعت کند نزد او جز به اجازه اش. این جمله استفهامی است که معنای انکار و نفی دارد؛ یعنی شفاعت نمی کند در روز قیامت کسی برای دیگری جز به اجازه خدا و امر خدا؛ چون مشرکان می پنداشتند که بُت ها برای آنان شفاعت می کنند.«یَعْلَمُ ما بَیْنَ أَیْدِیهِمْ وَ ما خَلْفَهُمْ»؛ می داند آنچه روبه رو و آنچه پشت سر ایشان است.«وَ لا یُحِیطُونَ بِشَیْ ءٍ مِنْ عِلْمِهِ»؛ به چیزی از دانش او احاطه ندارند.

مقصود از کلمه «علم» در این جا «معلوم» است یعنی به معلومات او احاطه ندارند.«إِلَّا بِما شاءَ»؛ مگر آنچه را که خود او بخواهد که دیگران بدانند و آنان را آگاه کند.«وَسِعَ کُرْسِیُّهُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ»؛ علم و آگاهی خدا آسمان ها و زمین را فرا گرفته است.«وَ لا یَوُدُهُ حِفْظُهُما»؛ یعنی بر خداوند حفظ آسمان ها و زمین سنگین و سخت نمی باشد.«وَ هُوَ الْعَلِیُّ الْعَظِیمُ»؛ او بالاتر است از مانندها و ضدها و مثل ها و از آنچه نشانه نقص و دلیل حدوث است و او تواناست و عظیم الشأن که هیچ چیز او را ناتوان نمی کند و دانایی است که هیچ چیز بر او پوشیده نیست و برای مقدورات و معلومات او نهایت و پایانی نیست.[۱۳]

تفسیر آیه ۲۵۶ سوره بقره

«لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ وَ یُوْمِنْ بِاللَّهِ فقد استَمْسَکَ بِالْعُرْوَةِ الْوُثْقی لاَ انْفِصامَ لَها وَ اللَّهُ سَمیعٌ عَلیم».«لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ»؛ اکراه و اجباری در دین نیست و امور مذهب بر قدرت و اختیار مبتنی است نه بر إجبار.«قَدْ تَبَیَّنَ الرُّشْدُ مِنَ الْغَیِّ»؛ ایمان از کفر (و حق از باطل) با دلایل روشن، جدا شد.«فَمَنْ یَکْفُرْ بِالطَّاغُوتِ...»؛ هر کس کافر شود به شیطان و بت ها و خدا را تصدیق کند، به نیروی بازدارنده مطمئنی دست یافته که قطع نمی شود.

تفسیر آیه ۲۵۷ سوره بقره

«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ وَ الَّذینَ کَفَرُوا أَوْلِیاوُهُمُ الطَّاغُوتُ یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُونَ».«اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ»؛ خدا ولی و سرپرست کسانی است که بخواهند ایمان آورند و با لطف و کمک خویش آنان را از تاریکی های کفر و گمراهی بیرون می آورد و به نور و هدایت راهنمایی می کند. یا منظور این است که خداوند مومنان را از شبهاتی که در دین برای آنها به وجود می آید بیرون می برد و به وسیله راه حل هایی که در اختیارشان می گذارد، آنان را به نور یقین می رساند.«وَ الَّذِینَ کَفَرُوا أَوْلِیاوُهُمُ الطَّاغُوتُ»؛ کسانی که بر کفر اصرار ورزند به عکس مومنان، اولیای آنها شیاطین هستند که عهده دار امور آنان می باشند.«یُخْرِجُونَهُمْ مِنَ النُّورِ إِلَی الظُّلُماتِ»؛ آنان را از نور هدایت و روشنایی به تاریکی های جهل و شرک بیرون می برند.«أُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فِیها خالِدُونَ»؛ اینان اهل آتش و برای همیشه در آن خواهند بود.[۱۴]